Glutamaat en GABA: De Balans van de Hersenen

Onze hersenen zijn een symfonie van elektrische signalen en chemische boodschappers. Centraal in deze neurale orkestratie staan twee hoofdrolspelers: glutamaat en GABA (gamma-aminoboterzuur). Deze neurotransmitters vormen de primaire stimulerende en remmende signalen van het brein en zorgen voor een vitale balans tussen activering en ontspanning in het zenuwstelsel.

 

🧠 Glutamaat: Het Gaspedaal van het Brein

Glutamaat is de meest voorkomende stimulerende neurotransmitter in de hersenen. Het verhoogt de vuurkans van neuronen en speelt een centrale rol in:

• Leren en geheugen (via long-term potentiation, LTP)
  
• Cognitie en aandacht
  
• Neuroplasticiteit – het vermogen van de hersenen om te veranderen en aan te passen
  
  

Het werkt via receptoren zoals:

• NMDA
  
• AMPA
  
• Kainaatreceptoren
  
  

🔬 Glutamaat & De Citrinezuurcyclus

Glutamaat is nauw verbonden met het celmetabolisme. Het wordt geproduceerd en gebruikt binnen de citrinezuurcyclus (Krebs-cyclus) – het belangrijkste energieproducerende proces in mitochondriën.

• Alfa-ketoglutaraat, een tussenproduct van de cyclus, kan worden omgezet in glutamaat.
  
• Dit koppelt glutamaatproductie direct aan de energievoorziening van hersencellen, vooral in neuronen en astrocyten.
  
  

Een goede mitochondriale functie is dus essentieel voor gezonde glutamaatregulatie en het voorkomen van neurotoxiciteit.

🔺 Symptomen van Teveel Glutamaat

Een teveel aan glutamaat kan leiden tot overstimulatie van neuronen, ook wel excitotoxiciteit genoemd.

Mogelijke symptomen:

• Angst, rusteloosheid
  
• Slapeloosheid
  
• Hersenenmist, prikkelbaarheid
  
• Gevoeligheid voor licht of geluid
  
• Hoofdpijn, migraine
  
• Spierspanning
  
• Epileptische aanvallen (bij ernstige gevallen)
  
  

🔻 Symptomen van Te Weinig Glutamaat

Een tekort aan glutamaat kan zorgen voor een onderactief brein.

Mogelijke symptomen:

• Mentale vermoeidheid
  
• Moeite met leren of onthouden
  
• Gebrek aan motivatie
  
• Depressieve gevoelens of apathie
  
• Cognitieve traagheid
  
  

🧘 GABA: De Rem van het Zenuwstelsel

GABA wordt geproduceerd uit glutamaat via het enzym glutamaatdecarboxylase (GAD). Het heeft een kalmerend effect op het zenuwstelsel en voorkomt overstimulatie.

Functies van GABA:

• Verminderen van angst
  
• Bevorderen van slaap
  
• Voorkomen van toevallen
  
• Reguleren van emotionele reacties
  
  

🧬 Genetische en Moleculaire Invloeden

• GAD1 / GAD2: coderen voor het enzym GAD, essentieel voor de productie van GABA.
  
• GABRA1–6: coderen voor subeenheden van de GABA-A-receptor, betrokken bij snelle remmende signalen. Variaties hierin kunnen angstgevoeligheid of epilepsie beïnvloeden.
  
  

🍷 Alcohol en de GABA-Receptor: Ontspanning en Rebound-Angst

Alcohol (ethanol) beïnvloedt direct de GABA-A-receptor door de activiteit ervan te versterken:

• Alcohol verhoogt de werking van GABA, wat leidt tot ontspanning, kalmte en spierverslapping.
  
• Daarom voelt alcohol in eerste instantie rustgevend.
  
  

⚠️ Alcohol en Angst – Het Rebound Effect

• Op korte termijn: meer GABA-activiteit → ontspanning.
  
• Op lange termijn: de hersenen passen zich aan → minder eigen GABA-productie en minder gevoelige GABA-receptoren.
  
• Bij stoppen of minderen van alcohol daalt GABA-activiteit plotseling → angst en spanning nemen toe.
  
  

Symptomen van alcohol-gerelateerde GABA-ontregeling:

• Verhoogde angst
  
• Prikkelbaarheid of paniek
  
• Slapeloosheid
  
• Trillen, rusteloosheid
  
• In ernstige gevallen: toevallen of delier
  
  

➡️ Daarom kan alcohol op de lange termijn angst verergeren, ondanks een tijdelijk rustgevend effect.

🔻 Symptomen van Te Weinig GABA

Symptomen:

• Angst, piekeren
  
• Spierspanning
  
• Slapeloosheid
  
• Rusteloosheid
  
• Prikkelbaarheid
  
• Toevallen (ernstig tekort)
  
  

🔺 Symptomen van Teveel GABA

Symptomen:

• Sufheid
  
• Trage gedachten
  
• Gevoel van depressie
  
• Verminderde coördinatie
  
• Laag energieniveau
  
  

🧬 Andere Belangrijke Factoren: ALPL, CNR1, TRPV1

🔹 ALPL (Alkalische Fosfatase)

Zorgt voor de activatie van vitamine B6 (pyridoxaal-5-fosfaat) – essentieel voor het enzym GAD dat GABA aanmaakt.
→ Lage ALPL → laag actief B6 → minder GABA → meer angst en kans op toevallen.

 

🔹 CNR1 (Cannabinoïdereceptor 1)

Deze receptor is onderdeel van het endocannabinoïdesysteem.
→ Reguleert de afgifte van glutamaat en GABA
→ Speelt een rol in stressrespons, stemming en eetlust.

 

🔹 TRPV1 (Vanilloid-receptor 1)

Bekend als de capsaïcine-receptor, speelt een rol bij pijn, glutamaatafgifte, en ontstekingsreacties.
→ Activatie van TRPV1 kan glutamaat verhogen en zo het zenuwstelsel stimuleren.

 

⚖️ De Balans tussen Glutamaat en GABA