Binnen de eeuwenoude wetenschap van Hatha Yoga vormt zuivering de basis waarop alle hogere oefeningen rusten. Voordat het lichaam een vat kan worden voor innerlijk ontwaken, voordat prana (levensenergie) vrij kan stromen, en voordat de geest tot stilte kan komen, moet de yogi eerst de innerlijke kanalen reinigen. Dat is het doel van Shatkarma: een reeks van zes krachtige technieken ontworpen om het lichaam te zuiveren, de dosha’s (bio-energieën) te balanceren en de beoefenaar voor te bereiden op diepere yogische transformatie.
Het woord Shatkarma (ook wel Shatkriya) komt uit het Sanskriet:
- “Shat” betekent zes
- “Karma” betekent handeling of techniek
Samen vormen deze zes zuiveringen een essentieel onderdeel van de klassieke Hatha Yoga, zoals beschreven in teksten als de Hatha Yoga Pradipika, Gheranda Samhita en Shiva Samhita.
🕉️ Het Doel van Shatkarma
Shatkarma draait niet alleen om fysieke hygiëne. Het is een holistische reiniging van het fysieke, energetische en mentale systeem. Bij juiste beoefening helpt het om:
- Toxines en slijm uit het lichaam te verwijderen
- Spijsvertering en stofwisseling te stimuleren
- De drie dosha’s in balans te brengen: Vata (lucht), Pitta (vuur) en Kapha (aarde/water)
- De stroom van prana in de nadi’s (energiekanalen) te verbeteren
- Concentratie, helderheid en meditatie te ondersteunen
- Het lichaam en de geest voor te bereiden op pranayama en meditatie
Kortom, Shatkarma maakt het pad vrij voor de ontwaking van kundalini, die zich via het sushumna nadi (het centrale kanaal van de wervelkolom) omhoog kan bewegen.
✨ De Zes Shatkriya’s
1. Neti – Neusreiniging
Neti reinigt de neusholtes en sinussen, waardoor de adem en prana vrij kunnen stromen.
- Jala Neti: zout water wordt via een neusgat ingebracht en stroomt door het andere uit, met behulp van een neti pot.
- Sutra Neti: een katoenen of rubberen koordje wordt via de neus ingebracht en via de mond verwijderd.
Voordelen: verlicht allergieën, verkoudheid, verbetert de ademhaling en mentale helderheid.
2. Dhauti – Reiniging van het spijsverteringskanaal
Dhauti zuivert de slokdarm, maag en het bovenste deel van het spijsverteringskanaal.
- Vamana Dhauti (Kunjal Kriya): gecontroleerd braken van warm zout water.
- Vastra Dhauti: het inslikken en verwijderen van een lange katoenen doekstrip om de maagwand te reinigen.
- Danta Dhauti: reinigen van tanden, tong en keel.
Voordelen: verbetert de spijsvertering, vermindert maagzuur, helpt bij het loslaten van opgeslagen emoties in de buik.
3. Nauli – Buikspiermassage
Een krachtige interne massage van de buikorganen door het afzonderlijk samentrekken en roteren van de rechte buikspieren.
- Wordt beoefend op een lege maag met ademinhouding.
Voordelen: stimuleert de spijsvertering, balanceert het zonnevlechtcentrum (manipura chakra), wekt energie.
4. Basti – Dikke Darmreiniging
Een traditionele yogische darmspoeling, waarbij water via rectale zuiging in de dikke darm wordt getrokken terwijl men in een specifieke yogahouding zit.
- In moderne tijd wordt vaak Shankha Prakshalana toegepast: een volledige darmspoeling met zout water.
Voordelen: verwijdert afvalstoffen, verlicht constipatie, ondersteunt de darmgezondheid en het immuunsysteem.
5. Kapalabhati – “Schijnende Schedel” Ademhaling
Een krachtige ademtechniek met actieve uitademing en passieve inademing, vaak beschouwd als zowel kriya als pranayama.
Voordelen: reinigt de longen, verfrist de geest, verhoogt concentratie en mentale energie.
6. Trataka – Concentratie Door Staren
Een techniek waarbij men zonder te knipperen naar een vast punt (zoals een kaarsvlam) kijkt.
- Wordt gevolgd door het sluiten van de ogen en visualisatie van het beeld.
Voordelen: zuivert de ogen, versterkt de concentratie, kalmeert de geest en activeert het derde oog.
⚠️ Met Aandacht en Begeleiding
Hoewel deze technieken krachtig en transformerend zijn, moeten ze zorgvuldig en idealiter onder begeleiding van een ervaren yogaleraar worden beoefend, vooral Nauli, Dhauti en Basti.
Shatkarma is meestal geen dagelijkse praktijk (met uitzondering van milde vormen zoals Jala Neti of Kapalabhati), maar eerder geschikt als seizoensreiniging of voorbereiding op intensievere yogabeoefening.
🧘♀️ Shatkarma Binnen het Hatha Yoga Pad
Binnen het bredere kader van Hatha Yoga vormt Shatkarma de basis. Als het lichaam gezuiverd is en de energiestromen open zijn, kunnen asana, pranayama, mudra, bandha en meditatie met veel meer diepgang en veiligheid worden beoefend.
Zonder zuivering blijven hogere technieken vaak oppervlakkig of kunnen zelfs disbalans veroorzaken.
Met zuivering wordt het lichaam een tempel, en de geest een spiegel—helder, open en stralend.
🌿 Tot Slot
“Zoals een beeldhouwer het overtollige weghaalt om de vorm te onthullen,
zo zuivert de yogi lichaam en geest om het Zelf te openbaren.”
Shatkarma is misschien niet het meest glamoureuze onderdeel van yoga, maar het is essentieel.
Het is het innerlijke schoonmaakwerk op het pad van de yogi—het opruimen van dat wat ons niet langer dient, zodat helderheid, energie en aanwezigheid vrij kunnen stromen.
In de subtiele stilte die na deze zuivering ontstaat, begint iets groots te bewegen:
een ontwaken, van binnenuit.